Dla Pacjenta

Mikrobiota jelitowa uczestniczy w procesach związanych z trawieniem i wchłanianiem substancji pokarmowych, a bakterie wchodzące w skład mikrobioty jelitowej pełnią rozmaite funkcje, ich prawidłowa struktura ilościowa i jakościowa (określana jako stan eubiozy) wspiera homeostazę całego organizmu, kształtując odporność, metabolizm i syntezę wielu związków chemicznych, na przykład serotoniny, prekursorów neuroprzekaźników, związków uszczelniających barierę jelito-krew.

Obliczono, że łączna masa bakterii w jelicie wynosi około 2 kg i należą one do czterech typów: Firmicutes, Bacteroidetes, Proteobacteria i Actinobacteria. Liczebność bakterii w gramie treści jelita grubego wynosi do 10¹² (biliona!) – 10¹⁴ (stu bilionów!) komórek, a łączna liczba gatunków sięga 800–1000.

Mikrobiota jelitowa pełni, poza opisanymi właściwościami dwie niezwykle ważne role – generuje zjawisko zwane „opornością kolonizacji” oraz współuczestniczy w kształtowaniu odporności organizmu na patogeny oraz nowotwory. „Oporność kolonizacji” to stan, w którym prawidłowy skład mikrobioty jelitowej chroni ją przed zagnieżdżeniem się czynnika chorobotwórczego. Pierwsze opisy i eksperymenty oporności kolonizacji pojawiły się w latach 50 XX wieku – zauważono, że wprowadzenie do przewodu pokarmowego świnek morskich Salmonelli nie powoduje zakażenia u tych, których wcześniej nie leczono antybiotykiem, a u tych leczonych antybiotykiem Salmonella namnaża się i dominuje przewód pokarmowy. Dało to podstawy do sformułowania tezy, że prawidłowy skład mikrobioty jelitowej wypiera bakterie patogenne – nie znajdują one w jelitach ani miejsca, ani pożywienia i są zwalczane przez naturalne białka przeciwdrobnoustrojowe produkowane przez komórki jelit.

Drugą, niezwykle istotną funkcją mikrobioty jelitowej jest immunostymulacja komórek tkanki limfatycznej związanej z jelitem, w skrócie nazywanej GALT (ang. gut-associated lymphoid tissue), wchodzącej w skład układu odpornościowego błon śluzowych (MALT, ang. mucosa-associated lymphoid tissue). Szacuje się, że 70-80% limfocytów człowieka jest związanych z jelitowym GALT i czasowo lub trwale stacjonuje w jelitowym GALT – tam ucząc się antygenów, tam „uzbrajając się”, ale także tam – w przypadku dysbiozy, czyli nieprawidłowego składu ilościowego i jakościowego mikrobioty jelitowej – nabierając „złych nawyków”, które mogą doprowadzić do chorób autoimmunologicznych, alergicznych, nowotworowych i innych. Jelita są nazywane centralnym organem układu odpornościowego.

Obecnie wiemy już na pewno, że „oporność kolonizacji” to jeden z ważniejszych mechanizmów zabezpieczających człowieka przed infekcjami. Jelita bowiem stanowią główny rezerwuar mikroorganizmów i to z jelit następuje najczęściej translokacja patogenów do innych części ciała za pomocą krwi lub chłonki.
Wiedza na temat funkcji i patologii wynikających z różnego składu mikrobioty jelitowej doprowadziła do koncepcji przenoszenia składu jelit od zdrowych ludzi do ludzi chorych. Transplantacja mikrobioty jelitowej (ang. fecal microbiota transplantation) była stosowana już w starożytnych Chinach, a reaktywowana została w latach 50 XX wieku. Postęp technologii, szczególnie opisywania i odkrywania funkcji mikroorganizmów jelitowych, głównie za pomocą metod diagnostycznych niezależnych od hodowli (m.in. dzięki sekwencjonowaniu następnej generacji) doprowadził do błyskawicznego postępu w rozumieniu zadań mikrobioty jelitowej. Odkryto, że wiele chorób, stanów patologicznych, schorzeń jest zależnych od mikrobioty jelitowej.

Wydaje się, że choroby, które do tej pory miały charakter „idiopatyczny”, czyli o nieznanym pochodzeniu, prawdopodobnie w dużej mierze zależą od mikrobioty jelitowej. Tak wykrystalizowała koncepcja transferu mikrobioty jelitowej od zdrowych dawców dla ludzi chorych, prowadzona w ramach badań klinicznych. Okazało się, że wiele tych stanów i schorzeń zdrowa mikrobiota jelitowa leczy. Sztandarowym przykładem, o udokumentowanej już naukowo pozycji, z zaleceniami zastosowania FMT jest zakażenie Clostridioides (dawniej Clostridium) difficile. FMT jest tutaj zdecydowanie najlepszym lekiem z odsetkiem wyleczeń w przypadku nawrotowej choroby sięgającym 90%. Trwają badania i są już wstępne doniesienia o korzystnych wynikach leczenia za pomocą FMT w takich schorzeniach jak: nieswoiste choroby zapalne jelit (Choroba Leśniowskiego-Crohna, Wrzodziejące Zapalenie Jelita Grubego), zespół jelita nadwrażliwego, otyłość, encefalopatia wątrobowa, kolonizacja przewodu pokarmowego bakteriami antybiotykoopornymi, choroby autoimmunologiczne (np. reumatoidalne zapalenie stawów, twardzina układowa), cukrzyca, zespół metaboliczny, choroby psychiczne, w tym ciężka depresja, choroby neurodegeneracyjne, stwardnienie rozsiane, choroba Parkinsona, choroby ze spektrum autyzmu, choroby skórne jak egzema, atopowe zapalenie skóry, łuszczyca i wiele innych.

Mikrobiota jelitowa - rola, struktura - przygotowanie do FMT

Jak działa mikrobiota jelitowa w zakażeniach Clostridioides difficile?

Chociaż mechanizm nie został jeszcze dokładnie ustalony, uważa się, że FMT działa poprzez odtworzenie różnorodności mikrobiomu jelitowego pacjenta typowymi mikroorganizmami, które znajdują się w przewodzie pokarmowym zdrowych ludzi. W sposób konkurencyjny wypierają one z przewodu pokarmowego (poprzez „zabieranie miejsca” – nisz jelitowych oraz pokarmu) C. difficile.
W zdrowej mikrobiocie jelitowej C. difficile konkuruje z wieloma różnymi gatunkami bakterii. Leczenie antybiotykami zakłóca jednak ten ekosystem, zabijając bakterie mające wpływ ochronny. Dochodzi do utraty „oporności kolonizacji”. C. difficile tworzy zarodniki odporne na antybiotyki i jako patogen w przewadze, który wygrał z konkurencją, zagnieżdża sie w jelitach i wytwarza toksyny, które wywołują typowe objawy zakażenia – ciężką biegunkę, ból brzucha i często gorączkę. Dzięki transferowi bakterii ze stolca zdrowego dawcy, C. difficile ponownie zostaje pokonany.
Chociaż FMT jest atrakcyjnym narzędziem do leczenia zakażeń C. difficile, istnieje również pewne ryzyko. Stolec to złożona żywa mieszanka bakterii i innych organizmów. Chociaż dawców kału bada się bardzo dokładnie pod kątem znanych czynników zakaźnych, zawsze istnieje ryzyko, że testy mogą nie wykryć jakiegoś patogenu lub pojawi się inny, nie badany patogen. Istnieje również ryzyko związane z metodą podania FMT – za pomocą kolonoskopii, gastroskopii, wlewki doodbytniczej, sondy nosowo-dwunastniczej lub nosowo-żołądkowej. Najbezpieczniejszą opcją wydają się być kapsułki z FMT. Wobec powyższego ważne jest, aby wytwarzać preparat według ścisłego reżimu i najwyższych standardów. Human Biome Institute powstał z myślą stosowania jeszcze bezpieczniejszych rozwiązań niż mówią światowe zalecenia. Dbamy o jakość.

Jak przygotować się do zabiegu FMT?

Lekarz, który Cię leczy przekaże Ci wszystkie niezbędne informacje odnośnie leczenia za pomocą FMT. Najczęściej, jeśli Twój stan na to pozwala przed wykonaniem zabiegu FMT stosuje się minimum czterodniową kurację wankomycyną (oficjalne wytyczne mówią o 10-14 dniach), odstawia się antybiotyk i niezależnie od drogi podania preparatu wykonuje się oczyszczanie jelita środkami przeczyszczającymi, najczęściej osmotycznie czynnymi (makrogole; tak jak przed kolonoskopią), aby zmniejszyć ładunek bakteryjny C. difficile w jelitach i do tak przygotowanych jelit aplikuje się w zależności od metody i drogi podania mikrobiotę jelitową. Zabieg nie wymaga specjalnego przygotowania poza opisanym powyżej. Po zabiegu można wrócić do normalnej, zdrowej diety i należy unikać czynników, które mogą doprowadzić do nawrotu zakażenia (np. antybiotyków, zanieczyszczonych powierzchni).

Jak zabezpieczyć się przed nawrotem zakażenia C. difficile po zabiegu FMT

Jeśli niedawno przeszedłeś przeszczepienie mikrobioty jelitowej z powodu zakażenia C. difficile, Twój lekarz prowadzący poinformował Cię o możliwych tymczasowych, chwilowych skutkach ubocznych, takich jak nudności, wzdęcia i łagodne skurcze brzucha, kruczenia, krótkotrwała biegunka. Jeśli masz jakiekolwiek uwagi lub zauważyłeś/aś uporczywe, nietypowe zmiany w swoim zdrowiu lub doświadczasz nietypowych, negatywnych objawów po FMT, natychmiast powiadom o tym swojego lekarza.
Aby zminimalizować ryzyko ponownego zakażenia C. difficile:

Zdezynfekuj swój dom dobrym środkiem dezynfekcyjnym, ponieważ C. difficile tworzy zarodniki odporne na zwykłe domowe środki czyszczące. Zalecamy stosowanie środków dezynfekujących z etykietą sporobójczą C. difficile, takich jak wybielacz domowy lub silny roztwór chloru. Pamiętaj, aby szorować powierzchnie dotykowe, w tym toalety, krany i prysznice i aby szorować z dużą siłą.
Chroń się podczas czyszczenia. Zakładaj przynajmniej rękawiczki jednorazowe i natychmiast myj ręce wodą z mydłem po ich zdjęciu.
Skontaktuj się z lekarzem. Upewnij się, że Twój lekarz rodzinny wie, że przeszedłeś przeszczepienie mikrobioty jelitowej w celu leczenia C. difficile, aby mógł on uwzględnić tę historię przy podejmowaniu decyzji dotyczących Twojej opieki. Przyjmowanie antybiotyków po FMT zwiększa ryzyko ponownego zakażenia C. difficile, ale jeśli zachorujesz na infekcję wymagającą antybiotyków i tak zaleci lekarz to musisz je przyjmować. Porozmawiaj wtedy ze swoim lekarzem na temat opcji leków o niższym ryzyku generowania zakażeń C. difficile.

Kto może otrzymać przeszczep mikrobioty jelitowej?

Standardowym, niewymagającym zgód komisji bioetycznej, uznanym przez światowe, w tym polskie, towarzystwa mikrobiologiczne i chorób zakaźnych wskazaniem do leczenia za pomocą FMT jest nawrotowe i/lub ciężkie zakażenie C. difficile. Uwspólniając wytyczne europejskie i amerykańskie oraz polskie, do zabiegu FMT, który może zostać wykonany bez dodatkowych procedur administracyjnych kwalifikują się pacjenci:

z nawrotem C. difficile wymagającym hospitalizacji,
po co najmniej dwóch wcześniejszych epizodach zakażenia C. difficile, które niekoniecznie wymagały hospitalizacji,
z umiarkowanego stopnia infekcją C. difficile nieodpowiadającą na minimum tydzień leczenia wankomycyną lub fidaksomycyną,
z ciężkim zakażeniem C. difficile lub rzekomobłoniastym zapaleniem jelita grubego, które nie odpowiadają na minimum dwa dni leczenia wankomycyną lub fidaksomycyną.

Jak znaleźć ośrodek wykonujący transplantacje mikrobioty jelitowej?

Każda placówka publiczna (szpital, ośrodek, przychodnia) może wykonać zabieg FMT w ramach leczenia zakażeń C. difficile rozliczając procedurę z NFZ. Nie wszyscy jednak o tym wiedzą. Jeśli masz problemy w swojej placówce lub chcesz się dowiedzieć, gdzie leczenie za pomocą FMT już działa sprawnie – zadzwoń do nas lub napisz i podaj swoje miejsce zamieszkania. Wskażemy najbliższą placówkę, która wykonuje zabiegi transplantacji mikrobioty jelitowej z użyciem preparatów Human Biome Institute w zakażeniach Clostridioides difficile oraz wskazaniach eksperymentalnych w ramach badań klinicznych lub eksperymentów medycznych. Współpracuje z nami także wiele ośrodków prywatnych w całej Polsce, w tym rekomendowane przez nas Centra Mikrobioty.

Najczęściej zadawane pytania

Czy Human Biome Institute może udostępnić materiał do samodzielnego wykonania FMT w domu?

Nie. Aby zapewnić bezpieczne i odpowiednie stosowanie preparatów mikrobioty jelitowej oraz zapewnić zgodność użycia z rekomendacjami światowych towarzystw naukowych, zapewniamy materiał wyłącznie jednostkom medycznym do podawania w warunkach szpitalnych lub ambulatoryjnie. Pacjent bezspośrednio nie może sam zamówić preparatów do FMT. Jednak możliwe jest, jeślil lekarz uzna za zasadne dostarczenie preparatów na adres domowy pacjenta, ale o tym decyduje wyłącznie lekarz po kontakcie z pacjentem i jego wcześniejszym przygotowaniu i przeszkoleniu jak należy stosować nasze preparaty. Aby znaleźć lekarza i szpital w pobliżu, który już wykonuje FMT zadzwoń do nas lub napisz. Oprócz współpracy ze szpitalami państwowymi pomagamy nowym szpitalom, także prywatnym w zapewnianiu swoim pacjentom FMT oraz placówkom ambulatoryjnym i praktykom lekarskim. Każdy gastroenterolog czy lekarz chorób zakaźnych, a także internista powinien być w stanie zapewnić FMT, biorąc pod uwagę naszą działalność i szeroko dostępny program stosowania FMT w leczeniu C. difficile. Udostępniamy też materiał do FMT w innych wskazaniach klinicznych, w ramach eksperymentów leczniczych, badawczych i badań klinicznych.

Czy materiał Human Biome Institute może być stosowany w leczeniu choroby Leśniowskiego-Crohna, Wrzodziejącego Zapalenia Jelita Grubego, Zespołu Jelita Nadwrażliwego lub innych chorób?

Na dzień dzisiejszy tylko w ramach badania klinicznego lub eksperymentu leczniczego bądź badawczego. Zgodnie z zasadami sztuki medycznej szeroko i otwarcie można wykonywać zabiegi lecznicze w udokumentowanych naukowo wskazaniach, kiedy dane terapie znalazły się w wytycznych leczenia danej choroby. Obecnie jedynie w przypadku zakażeń C. difficile zastosowanie FMT bez dodatkowych zgód jest możliwe. W każdym innym wskazaniu klinicznym potrzebna jest zgoda komisji bioetycznej.

Human Biome Institute współpracuje obecnie z badaczami w celu przeprowadzenia badań klinicznych w różnych wskazaniach. Badania te mają na celu leczenie szerokiego zakresu chorób i stanów, w tym zapalnych chorób jelit, chorób metabolicznych, alergii pokarmowych, stwardnienia rozsianego czy depresji. Pomagamy badaczom w pisaniu wniosków grantowych. Wspieramy nowoczesne terapie. Wszystko musi odbywać się zgodnie z prawem oraz dobrymi praktykami w medycynie.

Ile będzie mnie kosztował zabieg z zastosowaniem preparatów Human Biome Institute?

Jeżeli będziesz leczony w państwowej placówce zabieg nie będzie Cię kosztował nic. Szpital, w ramach rozliczeń z Narodowym Funduszem Zdrowia może zakupić jakąkolwiek terapię, którą uzna za słuszną. Powinien, jeżeli jest taka potrzeba, pozyskać także FMT do leczenia pacjentów z odpowiednimi wskazaniami. NFZ zwraca szpitalowi pieniądze za leczenie pacjenta. Koszt preparatu do FMT stanowi około połowy wyceny leczenia zakażeń C. difficile, jest to zatem leczenie opłacalne dla szpitala.

Jeżeli leczysz się w placówce prywatnej poniesiesz koszt preparatu oraz sprzętu i pracy personelu – ceny te zależą bezpośrednio od placówek leczących. Na pewno wykonanie FMT udostępnionego przez Human Biome Institute się opłaci. W związku z faktem, iż działamy według zunifikowanych standardów i robimy to na dużą skalę nasza cena jest konkurencyjna i o wiele niższa, niż wytworzenie pojedynczych preparatów w standardzie, który zapewnia HBI.

Skąd pochodzi materiał przeszczepowy? Jakie badania i procedury przechodzą dawcy?

Nasze preparaty mikrobioty jelitowej pochodzą od zdrowych dawców, którzy przeszli szereg badań przesiewowych, w tym ponad 100-punktowy kwestionariusz zdrowotny i ponad 50 badań krwi i kału. Nasi dawcy są stale monitorowani i ponownie kontrolowani w stałych okresach czasu. Dawca badany jest zawsze minimum dwukrotnie zanim materiał pochodzący od niego zostanie udostępniony do leczenia. Dodatkowo każdy materiał badany jest osobno i w odstępach 5 dni. Spełniamy nie tylko normy określone przez międzynarodowe towarzystwa naukowe, ale także dużo więcej. Prawdopodobnie mamy najbardziej rygorystyczny panel badania dawców na świecie. Wszystko po to by materiał był maksymalnie bezpieczny i jednocześnie skuteczny

Co było inspiracją do stworzenia takiego projektu jakim jest Human Biome Institute?

Rozpoczęliśmy przygodę z Human Biome Institute, gdyż było to naturalne rozszerzenie naszych badań naukowych nad mikrobiotą jelitową. Wykonując wiele lat zabiegi FMT i badając je zarówno w ocenie klinicznej jak i czysto naukowo widzieliśmy potencjał, skuteczność i bezpieczeństwo leczenia za pomocą FMT. Potrzeby pacjentów, w tym szczególnie chorych z upośledzoną odpornością, skłoniły nas do stworzenia jednostki, która przy maksymalnym bezpieczeństwie preparatów przygotuje je najlepiej jak można, aby zachować zdrowy repertuar mikroorganizmów w zawiesinie leczniczej, a jednocześnie będzie prowadzić nadal badania naukowe. Wszystko dla pacjentów, ich dobra i zdrowia. Wszystko dla nauki, która powinna być ciągle uaktualniana.