Choroby zapalne jelit (IBD)

Dotychczasowe wyniki badań pokazują, że przyszłym potencjalnym wskazaniem do wykonania transplantacji mikrobioty jelitowej (FMT) mogą okazać się choroby zapalne jelit (IBD, ang. Inflammatory Bowel Disease). Jak sama nazwa wskazuje, charakteryzują się nawracającym stanem zapalnym i zaliczana jest do nich choroba Leśniowskiego-Crohna oraz wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG).

W obu jednostkach chorobowych odnotowano zmniejszoną różnorodność bakterii, w szczególności zminimalizowanie rodzaju Bacteroidetes i Firmicutes. Nie zweryfikowano, czy zaburzenia składu mikrobioty są przyczyną czy efektem uciążliwych dolegliwości, jednak wstępne badania wykazywały, że mogą one odgrywać ważną rolę w patogenezie chorób Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejącego zapalenia jelita grubego (WZJG). Nieprawidłowości w obrębie mikrobiomu mogą mieć poważne konsekwencje dla funkcjonowania układu pokarmowego, a także zwiększać ryzyko rozwoju schorzeń autoimmunologicznych. Naukowcy kontynuują badania kliniczne z nadzieją, że FMT stanie się standardowym sposobem leczenia chorób zapalnych jelit.

Rolą prawidłowej i zróżnicowanej mikrobioty jest przede wszystkim wspomaganie utrzymania integralności bariery jelitowej, pracy układu odpornościowego oraz zapobieganie rozwojowi niepożądanych drobnoustrojów. Bakterie wchodzące w skład mikrobiomu wspierają homeostazę całego organizmu, stymulują syntezę licznych związków chemicznych (w tym serotoniny potocznie określanej mianem hormonu szczęścia), a także usprawniają rozkładanie niestrawionych cząsteczek pokarmu. Odpowiednie środowisko i zwiększone wydzielanie krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych powstających w czasie fermentacji w jelitach pozwala zachować jego szczelność i zapobiega przedostawaniu się patogenów. Uważa się, że zabieg FMT przy użyciu preparatów dystrybuowanych przez Human Biome Institute u pacjentów, u których zdiagnozowano chorobę Leśniowskiego-Crohna lub wrzodziejące zapalenie jelita grubego, przywraca odpowiednie zróżnicowanie bakterii, a to przekłada się na modulację aktywności limfocytów T oraz innych białych krwinek.

WZJG – wrzodziejące zapalenie jelita

Wpływ na rozwój WZJG podobnie jak w przypadku choroby Leśniowskiego-Crohna, mają czynniki genetyczne i środowiskowe oraz zaburzenia mikobioty. Wrzodziejące zapalenie jelita grubego charakteryzujące się rozlanym i przewlekłym stanem zapalnym okrężnicy najczęściej powoduje biegunkę, niekiedy z domieszką śluzu i krwi, pogorszenie wydolności fizycznej, utratę masy ciała oraz stany podgorączkowe. Chorzy często skarżą się też na ból w obrębie odbytu oraz parcie na stolec. W przebiegu tego schorzenia obserwuje się zmniejszoną ilość komórek kubkowych odpowiedzialnych za produkcję mucyny oraz receptorów NOD-podobnych NLRP6, biorących udział w reakcjach zapalnych. Wzrasta przepuszczalność błony śluzowej jelit, powodując wrzodziejące stany zapalne w obrębie odbytnicy i innych częściach okrężnicy. W celu ustąpienia objawów zwykle stosuje się preparaty zawierające kwas aminosalicylowy, glukokortykosteroidy oraz leki immunosupresyjne.

Niezaprzeczalne połączenie mikrobioty jelitowej z patogenezą WZJG spowodowało wzrost zainteresowania naukowców alternatywnymi metodami leczenia, m.in. za pomocą probiotyków lub transplantacji mikrobioty jelitowej. Pierwsze wyniki badań przeprowadzenia FMT we wrzodziejącym jelicie grubym nie wykazywały takiej skuteczności jak przy leczeniu C. difficile (skuteczność około 90%), jednak optymistycznie nastawiły badaczy na dalsze poszukiwania. W niektórych badaniach nawet połowa badanych po FMT uzyskiwała i utrzymywała remisję. Jednocześnie u pacjentów, u których rozpoznano wrzodziejące zapalenie jelita grubego, zaobserwowano wzrost Eubacterium hallii i Roseburia inulivorans oraz zwiększoną produkcję ochronnych krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (SCFA) i kwasów żółciowych. U pacjentów z utrzymującymi się objawami oznaczono więcej szczepów Fusobacterium gonidiaformans, Sutterella wadsworthensis, oraz gatunków rodzaju Escherichia. Dotychczasowe przedstawione prace naukowców były znacznie zróżnicowane, dlatego konieczne jest kontynuowanie dobrze zaplanowanych badań w kierunku skuteczności leczenia FMT we wrzodziejącym jelicie grubym.

Choroba Leśniowskiego-Crohna

Schorzenie to, podobnie jak wrzodziejące zapalenie jelita, objawia się charakterystycznymi zmianami zapalnymi w obrębie całego układu pokarmowego od jamy ustnej do odbytnicy. Jego rozwój następuje na skutek genetycznej predyspozycji lub niektórych czynników środowiskowych w połączeniu ze zmienioną mikrobiotą jelitową. Choroba Leśniowskiego-Crohna objawia się biegunką, bólem, krwawieniem z odbytu, gorączką, utratą masy ciała i zmęczeniem. Przypadłość ta może wystąpić w każdym wieku, jednak najczęściej jest rozpoznawana u ludzi między piętnastym a trzydziestym piątym rokiem życia. Chorują zarówno kobiety, jak i mężczyźni.

Do ustąpienia objawów i wprowadzenia schorzenia w stan remisji stosowane są kortykosteroidy, leki biologiczne (przeciwciała monoklonalne) i immunomodulatory (tiopuryny i metotreksat). Komfort życia pacjentów z chorobą Leśniowskiego-Crohna jest na niskim poziomie, dlatego badacze podejmują próby leczenia za pomocą FMT. Przeszczep mikrobioty jeltiowej można przeprowadzić dzięki najnowszej generacji preparatom tworzonym przez Human Biome Institute. Dotychczasowe prace ukazują obiecujące wyniki. W jednym z największych badań remisję objawów po FMT udało się uzyskać u 57% pacjentów. Wykazano, że wykonanie kolejnego FMT po 4 miesiącach pozwalało na utrzymanie się stanu po pierwszym FMT. Choroba Leśniowskiego-Crohna jest bardziej złożoną jednostką chorobową niż wrzodziejące zapalenie jelita grubego i może wymagać dodatkowych kryteriów podczas planowania i przeprowadzania badań skuteczności FMT.

Działania niepożądane występujące u pacjentów po FMT w chorobach zapalnych jelit wykazywały średnie nasilenie i zazwyczaj ustępowały samoistnie. Badania dowodzą, że FMT jest bezpieczną formą terapii, która może przynieść korzyści pacjentom cierpiącym na chorobę Leśniowskiego-Crohna oraz wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Schorzenia zapalne układu pokarmowego wymagają nieustannego leczenia, podczas gdy terapia preparatem FMT stworzonym przez Human Biome Institute może być nadzieją dla pacjentów na wprowadzenie choroby w stan remisji, jednak konieczne jest odpowiednio zaplanowanie badań, a następnie uwspólnienie protokołów.

Źródła:

Wortelboer, K., Nieuwdorp, M., & Herrema, H. (2019). Fecal microbiota transplantation beyond Clostridioides difficile infections. EBioMedicine, 44, 716–729. https://doi.org/10.1016/j.ebiom.2019.05.066
Green, J. E., Davis, J. A., Berk, M., Hair, C., Loughman, A., Castle, D., Athan, E., Nierenberg, A. A., Cryan, J. F., Jacka, F., & Marx, W. (2020). Efficacy and safety of fecal microbiota transplantation for the treatment of diseases other than Clostridium difficile infection: a systematic review and meta-analysis. Gut microbes, 12(1), 1–25. https://doi.org/10.1080/19490976.2020.1854640
Allegretti JR, Mullish BH, Kelly C, Fischer M. The evolution of the use of faecal microbiota transplantation and emerging therapeutic indications. Lancet. 2019 Aug 3;394(10196):420-431. doi: 10.1016/S0140-6736(19)31266-8. PMID: 31379333.
Shen, Z. H., Zhu, C. X., Quan, Y. S., Yang, Z. Y., Wu, S., Luo, W. W., Tan, B., & Wang, X. Y. (2018). Relationship between intestinal microbiota and ulcerative colitis: Mechanisms and clinical application of probiotics and fecal microbiota transplantation. World journal of gastroenterology, 24(1), 5–14. https://doi.org/10.3748/wjg.v24.i1.5
Veauthier B, Hornecker JR. Crohn’s Disease: Diagnosis and Management. Am Fam Physician. 2018 Dec 1;98(11):661-669. PMID: 30485038.
Wang, H., Cui, B., Li, Q. et al. The Safety of Fecal Microbiota Transplantation for Crohn’s Disease: Findings from A Long-Term Study. Adv Ther 35, 1935–1944 (2018). https://doi.org/10.1007/s12325-018-0800-3
Sudarshan Paramsothy, Ramesh Paramsothy, David T Rubin, Michael A. Kamm, Nadeem O. Kaakoush, Hazel M Mitchell, Natalia Castaño-Rodríguez, Faecal Microbiota Transplantation for Inflammatory Bowel Disease: A Systematic Review and Meta-analysis, Journal of Crohn’s and Colitis, Volume 11, Issue 10, October 2017, Pages 1180–1199, https://doi.org/10.1093/ecco-jcc/jjx063